Aandacht voor leefwereld patiënt

Vandaag werd bekend dat het kabinet aanbieders van langdurige zorg wil verplichten tot het opstellen van een zorgplan. In zo’n zorgplan moeten zorgaanbieders de doelen van een behandeling beschrijven en hoe de behandeling die doelen zal moeten realiseren. Omdat het kabinetsplan pas openbaar wordt nadat het door de Raad van State is goedgekeurd, is het nog onduidelijk hoe zo’n plan er precies uit moet komen te zien en hoe de regering denkt dat dit tot stand moet komen. Ook al vraag ik me af of deze maatregel vernieuwend is en effectief zal blijken, het is wel een signaal richting de curatieve en care sector dat de leefwereld van de patiënt aandacht moet hebben.

Meerdere filosofen, waaronder Habermas, hebben zich gebogen over het concept leefwereld, maar het was Mishler die deze manier van denken vertaalde naar de arts-patiëntrelatie. De leefwereld kun je zien als de meer alledaagse, natuurlijke manier waarop patiënten hun ziekte beleven en hierover praten. Mishler zette deze af tegen de zogenaamde ‘voice of medicine’: de manier waarop artsen vanuit hun beroep hebben leren kijken naar symptonen en mogelijke behandelopties. Terwijl patiënten graag vanuit een brede context naar hun ziekte willen kijken, proberen artsen juist focus aan te brengen en volgens een bepaald format te komen tot een diagnose.

De laatste jaren zie je steeds meer mensen die pleiten voor het besteden van aandacht aan de leefwereld van de patiënt. Allereerst omdat dit zorg humaner maakt. Ten tweede omdat op die manier soms een betere diagnose gesteld kan worden, zeker wanneer de oorzaak van klachten in de sociaal-psychologische hoek liggen. En tot slot omdat dit ertoe leidt dat de patiënt nauwer betrokken wordt bij het zorgproces, waardoor therapietrouw toeneemt en de patiënt beter in staat wordt gesteld voor zichzelf te zorgen. Dit laatste kun je een ‘health 2.0-argument’ noemen.

Wat de precieze beweegredenen van het kabinet zijn, is me nog niet helemaal duidelijk, maar hopen in ieder geval dat een zorgplan leidt tot meer aandacht voor de persoonlijke wensen van een patiënt en daarmee meer inspraak. Ik heb daar nog wel mijn twijfels bij. Immers, ook een zorgplan kun je heel instrumenteel afwerken, waarbij je vragen stelt die vooral vanuit het zorgsysteem logisch zijn, maar die voor de patiënt niet relevant of onvolledig zijn. Zoals ook het kabinet zich realiseert, hebben veel instellingen reeds een zorgplan zonder dat daarbij altijd aandacht is voor de persoonlijke wensen (de leefwereld) van de patiënt.

Tijdens het seminar Innovatie Anders vertelde Ruurd Priester bijvoorbeeld hoe hij contracten was gaan sluiten met iedereen die zorg verleende aan zijn gehandicapte zus. Daarin was de leefwereld van zijn zus leidend: de contracten gingen over zaken die voor zijn zus belangrijk waren om afspraken over te maken. Het in dus interessant te kijken hoe je een zorgplan kan ontwikkelen dat een variabele inhoud kan hebben, afhankelijk van de patiënt en context. Zulke variatie in communicatie in de zorg noem ik ook wel Relational Responsibility. En dat vraagt van zorgverlener en/of patiënt belangrijke (communicatie)vaardigheden.
Het moge duidelijk zijn: ik ben benieuwd hoe het kabinet de plannen rondom een zorgplan precies wil gaan vormgeven. Het zou mooi zijn als die plannen een wat dynamische insteek krijgen en dat ze bijvoorbeeld online komen, zodat ze door een (online)gemeenschap gebruikt kunnen worden. Een zorgplan 2.o? Dat zal waarschijnlijk niet de eerste gedachte van het kabinet zijn… Maar hopelijk gaan de plannen ondanks dat een (kleine) bijdrage leveren aan zorg op maat. Zorg waarbij de leefwereld van de patiënt – als de situatie daarom vraagt – een plekje krijgt.