De afgelopen decennia is de patiënt gezien als een passieve ontvanger van zorg. Dat dominante paradigma is aan het veranderen. Steeds meer mensen pleiten voor ‘patiënt empowerment’ en vinden dat de patiënt de regisseur van zijn ziekte moet kunnen zijn. De Wet Cliëntenrechten Zorg geeft patiënten rechten die hun positie moet versterken. Maar hoe zorgen we dat meer patiënten daadwerkelijk een actieve rol gaan vervullen?
Van volgzaam naar zelfredzaam
De afgelopen jaren benadrukken steeds meer mensen in de zorg het belang van patiëntparticipatie. En terecht. Patiëntparticipatie biedt grote kansen voor betere en betaalbare zorg. Als je alle voordelen van patiëntparticipatie op een rijtje zet, is het een jammerlijke constatering dat zoveel patiënten de rol van actieve, zelfredzame patiënt niet pakken. Onderzoek laat zelfs zien dat maar liefst 48% van de patiënten ‘minder zelfredzaam’ is. Het is in het belang van maatschappij en patiënten dat dit percentage naar beneden gaat. Hoe gaan we dat doen?
De oorzaken van passiviteit op een rij
Voordat je oplossingen voor een probleem gaat bedenken, is het altijd goed om naar de oorzaken te kijken. Dus waarom kunnen of willen patiënten geen actieve rol vervullen? Geïnspireerd door een artikel van Henwood kom ik tot het volgende rijtje:
- Normen en waarden, zoals de overtuiging dat de arts als medische autoriteit de regie moet hebben en dat zijn of haar advies niet ter discussie mag worden gesteld
- Gebrek aan de vaardigheden die nodig zijn voor patiëntparticipatie, zoals communicatievaardigheden en het vermogen om besluitvormingsinformatie om te zetten in een weloverwogen beslissing
- Gebrek aan (digitale) middelen, zoals inzage in het medisch dossier
- Een emotioneel te heftige ziekte, die maakt dat de patiënt de zorg liever geheel overlaat aan de arts
- Angst voor een verslechterde relatie met de arts, die mogelijk geen prijs stelt op assertiviteit
Hoe zorgen we voor een versnelde overgang?
Om de overgang naar een zorg met grotendeels actieve patiënten te versnellen, is het zaak om burgers zowel te overtuigen als te helpen bij het aannemen van een meer actieve rol. Ik zie daarvoor legio mogelijkheden. Bewustwordingscampagnes kunnen helpen. Digitale zorg kan zowel stimuleren als ondersteunen. Zorgverleners kunnen patiënten uitnodigen tot een meer actieve rol; iedere actieve patiënt is immers gebaat bij een zorgverlener die hem steunt en ondersteunt. Daarnaast kunnen coaches en mantelzorgers veel betekenen voor een patiënt die zich actief wil opstellen.
Debat gevraagd
De vraag is hoe ver we willen gaan in het stimuleren van patientparticipatie. Neem bijvoorbeeld het onderwerp dossiervorming. De zorgverlener heeft in ons land een dossierplicht, maar van de patiënt wordt op dit terrein niets verwacht. Toch kan de patiënt een sleutelrol vervullen in een actueel en volledig dossier. Patiënten krijgen binnenkort waarschijnlijk het wettelijk recht op elektronische inzage in het dossier. Maar hoe stimuleren we het gebruik daarvan? Maken we dat geheel vrijblijvend of gaan we een stapje verder en kiezen we voor prikkels of gaan we bepaalde vormen van participatie zelfs verplichten? En hoe zorgen we ervoor dat de zorgverlener zich ook meer gaat richten op de actieve patiënt?
Norm?
Persoonlijk denk ik niet dat je van elke patiënt, in iedere fase van zijn ziekteproces kunt verwachten dat hij de regie neemt. Maar we mogen patiëntenparticipatie in onze zorg wel meer tot norm gaan verheffen. Dat vraagt een goed gesprek over rechten, prikkels en plichten binnen de zorg. Aan iedereen die dit leest de vraag om daaraan mee te doen. Ik hoor graag uw reactie.
Dit blog verscheen eerder op digitalezorggids.nl
