Met mijn promotieonderzoek verken ik de manieren waarop een elektronisch patiënt dossier kan bijdragen aan ‘relational responsibility’ (RR) binnen de arts-patiënt relatie. Ik ben er namelijk van overtuigd dat RR de (ervaren) kwaliteit van de gezondheidszorg sterk kan verhogen.
Maar wat is dat eigenlijk, relational responsibility? De letterlijke vertaling, relationele verantwoordelijkheid, geeft waarschijnlijk weinig houvast. Sommige mensen denken bij het horen van RR meteen aan gedeelde verantwoordelijkheid, maar dat is het absoluut niet. RR kan gezien worden als de bereidheid van zowel arts als patiënt om aandacht te hebben voor elkaars opvattingen over goede en ethische zorg. Zo vraagt RR van de patiënt dat deze openstaat voor dat wat de arts hem vanuit diens expertise aanraadt. En RR vraagt van de arts dat hij peilt wat de patiënt van hem verwacht. Wil de patiënt graag dat de arts zich opstelt als expert die zo weinig mogelijk van de patiënt vraagt om actief mee te denken over zijn gezondheid en genezing? Of stelt de patiënt meer prijs op een arts die hem naar zijn mening vraagt, beslissingen bij hem zelf laat en dus meer naar een gelijkwaardige relatie streeft? Laat ik wat verder ingaan op wat RR voor de arts betekent.
Een aantal van jullie zal misschien denken dat de wet toch wel bepaalt hoe de arts zich moet opstellen en welke informatie hij wel of niet verstrekt. Wel, dat gaat inderdaad op. Maar lang niet helemaal en lang niet altijd. De arts is in Nederland inderdaad niet vrij om enkel op basis van de wensen van de patiënt te beslissen of hij bepaalde informatie wel of niet verstrekt. Hij heeft met juridische kaders te maken die hem verplichten de patiënt over een aantal zaken te informeren. De Wet op de Geneeskundige Behandelings Overeenkomst stelt bijvoorbeeld dat een hulpverlener verplicht is die informatie te verstrekken die de patiënt redelijkerwijze nodig heeft om een beslissing te kunnen nemen over een behandeling (ook wel informed consent genoemd). Het gaat om informatie over:
- aard en doel van een verrichting
- risico’s en gevolgen van een verrichting
- alternatieven die in aanmerking komen
- vooruitzichten van een behandeling
Het woordje redelijkerwijze geeft al wel aan dat hier nog redelijk wat vrijheid bestaat. Een arts maakt zelf een inschatting van welke informatie de patiënt nodig heeft om een beslissing te kunnen maken. Daarnaast heeft de patiënt ook een ‘recht om niet te weten’.
Daarom ben ik ook van mening dat RR een belangrijk concept in de arts-patiënt relatie is. Het is erg gevaarlijk als een arts een opvatting heeft over zijn gewenste rol en al zijn patiënten op dezelfde manier tegemoet treedt. Op die manier kan een arts die zich als expert opstelt, patiënten die graag een actieve rol in hun eigen zorgproces willen, onvoldoende de ruimte laten. Dan bestaat de kans dat de (ervaren) kwaliteit van zorg veel lager is dan wanneer de arts meer bereid is zijn gedrag en houding aan te passen per patiënt.
En dat kan toch nooit de bedoeling zijn…
Ik vind het een slechte zaak, dat er nooit gecontroleerd kan worden of een arts de patient wel voldoende heeft ingelicht.
Ik heb persoonlijk slechte ervaringen met informatie-overdracht. Artsen schrijven bijvoorbeeld heel gemakkelijk medicijnen voor, ook als “probeersel”. En verder wordt aan een patient hoogstens meegedeeld dat aan de “behandeling risico’s kleven, zoals aan elke medische behandeling en dat men verplicht is om dit te melden”. Maar de arts neemt niet het initiatief om te vertellen of er intensief is afgewogen of die behandeling dan wel echt noodzakelijk is, noch wordt de partner van de patient erbij betrokken. Verder bestaan er vaak patientenfolders, die echter niet worden uitgedeeld aan de patienten die op zaal liggen. De patient ontmoet bijna nooit zijn behandelend arts en weet zelfs niet wie dit is. Achter zijn rug om wordt zijn medische toestand besproken in een patientenbespreking, maar de patient krijgt daarover niet meer te horen dan dat hij ontslagen wordt of niet.