Zorgzaamheid, een jeukwoord?
Stel je voor: een zorgzame organisatie. Grote kans dat je nu óf enthousiast wordt, óf met de wenkbrauwen fronst. Of zelfs jeuk van het woord zorgzaam krijgt. Ik omarm het concept van een zorgzame organisatie en wil je graag vertellen waarom. In deze blog benoem ik vier veelgehoorde jeukreacties en leg ik uit wat zorgzaamheid oplevert.
Zorgzaamheid is… naar elkaars verhalen luisteren
Allereerst zie ik dat veel mensen zorgzaamheid associëren met betutteling. Ze denken wellicht: ‘zorgzaam ben je voor iemand die kwetsbaar is’ en als je zegt zorgzaam te zijn, plaats je je boven de ander. Maar kwetsbaarheid kan ook een bron van kracht zijn. Juist mensen die open durven te zijn over met welke problemen ze worstelen, kunnen vaak ook heel goed meedenken over het oplossen van die problemen. Het serieus nemen van persoonlijke verhalen van kwetsbaarheid is dus heel waardevol. In projecten vereist dit actieve participatie van de betrokkenen. Als we de verbinding aangaan met mensen, kunnen we beter begrijpen waarom zij zich kwetsbaar voelen in een bepaalde situatie. Van daaruit kunnen we samen oplossingen bedenken.
Leger des Heils vroeg ons om te helpen bij het vraagstuk van vergrijzing binnen hun doelgroep. Zij vroegen aan ons om te inventariseren welke woonwensen deze groep heeft. Om die wensen op te halen spraken we met zorgverleners, maar ook met de deelnemers van het Leger des Heils zelf. Om het gesprek op gang te brengen, gebruikten we fotokaarten. We maakten een selectie van ongeveer 15 kaarten en vroegen: “Waar zou jij graag willen wonen?”. Deze vraag leverde twee prachtige verhalen op over wonen op een boot, het vrije gevoel van varen en wie er mee mocht op de boot. Dit bood inzicht in de behoefte van deze bewoner: een gevoel van vrijheid, ruimte, naar buiten kunnen en zelf bepalen wie er welkom zijn. Deze input droeg bij aan de visie op een fijne woonomgeving voor de deelnemers van het Leger des Heils.
Zorgzaamheid is…. in beweging komen voor de ander
Een tweede twijfel bij het woord zorgzaamheid die ik vaak tegenkom, is dat het zou betekenen dat je jezelf moet opofferen voor anderen. Het vraagt energie en tijd om iets voor de ander te doen, om voor de ander te zorgen. Daarmee plaats je jezelf tegenover de ander. Maar ga eens náást elkaar staan. Iets geven aan een ander, is iets geven aan jezelf en aan jullie gezamenlijke waarden en doelen. Zorgzaamheid kan daarmee een kans zijn voor zelfbevestiging en kan je dan dus juist ook een positief gevoel opleveren!
In een zorgzame organisatie is het dus geven en nemen. De ene keer ontvang je zorg en krijg je een arm om je heen. De andere keer zet jij even die stap extra voor een collega. Zo voelen we ons beiden gehoord en gezien. Het biedt ruimte om eens te leunen wanneer je dat nodig hebt. Maar ook om eens even stevig de schouders eronder te zetten en jouw collega’s daarmee in beweging te zetten.
Bij ActiVite begeleiden wij collegiaal ondersteuners in wijkteams. Wijkverpleegkundigen maken soms ingrijpende gebeurtenissen mee. Dat kunnen gebeurtenissen zijn die mensen laten twijfelen: “Waarom doe ik dit werk nog? Hoe kom ik dit te boven? Is dit normaal?”. Het is dan heel fijn om die ervaring te kunnen delen met iemand die jou begrijpt. Met iemand die hetzelfde werk doet als jij en snapt wat je doormaakt. De collegiaal ondersteuners hebben een training gehad om hun collega’s op zulke moment actief bij te staan door drie gesprekken te voeren. In deze gesprekken vertellen zij hoe de verwerking van zo’n gebeurtenis verloopt. Dat het normaal is dat je hier soms slecht van slaapt. Zo helpen zij hun collega’s de gebeurtenis een plek te geven. Dit is een voorbeeld van hoe je in een zorgzame organisatie een collega kan helpen en zo samen kan werken aan een fijnere werkomgeving, duurzame inzetbaarheid en uiteindelijk een betere kwaliteit van zorg voor cliënten.
Zorgzaamheid is… doen wat nodig is door maatwerk
De derde kritische reactie op zorgzaamheid is dat het tot willekeur en voortrekken kan leiden. Want zorgzaamheid betekent dat je kijkt wat de ander nodig heeft. En dat kan betekenen dat iedereen net wat anders ‘krijgt’. Of dat er in een specifieke situatie bewust afgeweken wordt van de bestaande protocollen. Maar regels en richtlijnen zouden niet leidend moeten zijn. Ze zijn een helpend kader en geen doel op zich. Wij geloven erin dat, als je goed kan uitleggen waarom je maatwerk levert, dit in veel gevallen ook mogelijk is.
Lang niet elk probleem kan je immers op dezelfde manier oplossen. Juist daarom moeten we flexibel zijn. We kunnen wel kennis uit andere situaties toepassen, maar alleen als we die aanpassen aan de specifieke context. Elke situatie is uniek en dit vereist telkens weer het wegen van waarden om te doen wat nodig is.
We evalueerden de pilot Casemanagers NAH en Copiloten. Binnen deze pilot ligt de focus op ‘doen wat nodig is’. Dat betekent dat zij denken vanuit de leefwereld in plaats vanuit de systeemwereld. Per casus kijken de casemanagers en copiloten naar de specifieke behoefte in een specifieke situatie. Er is ruimte voor creativiteit op die manier maatwerk te leveren. Dit leidt niet alleen tot betere uitkomsten voor de cliënt. De pilots laten zien dat de casemanagers en co-piloten hun werkgeluk gemiddeld een 9.0 geven en dat 100% van de deelnemers het gevoel heeft dat ze écht verschil kunnen maken in het leven van hun cliënt. De ‘speelruimte’ die de casemanagers kregen leverde maatwerk op voor cliënten. Geldende kaders en richtlijnen waren niet langer leidend, maar helpend.
Zorgzaamheid is… samen leren
Een vierde veelgehoorde jeukreactie op het woord zorgzaamheid is dat je binnen een organisatie niet alleen maar zorgzaam kan zijn. Want worden we daar niet wollig en soft van? En hoe zit het dan met zakelijk blijven en efficiënt werken?
Ik weet zeker dat een zorgzame houding goed samen kan gaan met verantwoordelijkheid nemen en zakelijk en efficiënt handelen. Tijdens projecten zoeken we samen met medewerkers en cliënten altijd naar de balans tussen oog hebben voor de behoefte van de ander en tegelijk efficiënt werken en zakelijke keuzes durven maken. Juist dat wegen is iets dat we vaak (verder) moeten ontwikkelen. Door open te staan voor leren en samenwerken, kunnen we nieuwe kwaliteiten ontwikkelen en tegelijkertijd onze zorgzame grondhouding behouden. Zo streven we er altijd naar om gelijktijdig te veranderen, te leren en te onderzoeken.
Binnen het project SafeLanding werken wij samen met zorgverleners aan de samenwerking tussen de verloskunde en de neonatologie. Deze zorgverleners zijn in hun werk afhankelijk van elkaar. Voor de verloskundige is het belangrijk dat het beleid rondom een complexe zwangerschap vooraf afgestemd is met de neonatoloog. Dit maakt dat zij tijdens de bevalling haar werk zoals afgesproken kan doen. En om te zorgen dat de neonatoloog haar werk goed kan doen, is zij op haar beurt afhankelijk van een (medische) overdracht van de verloskunde. Dit project laat zien dat de zorg voor een collega kan uitmonden in een heel ‘zakelijke afspraak’, namelijk het tijdig schrijven van een volledige overdracht. Dit komt vervolgens ten gunste komt van een gemeenschappelijk doel: de beste zorg voor moeder en kind.
Kortom, zorgzaamheid in een organisatie is niet beperkend of betuttelend, maar verrijkt en draagt bij aan flexibiliteit, creativiteit en doen wat nodig is. Het stelt ons in staat om beter om te gaan met de kwetsbaarheid van mensen, het laat zien dat je van het geven aan de ander zelf ook gelukkig kan worden, het helpt bij het nemen van doordachte beslissingen en is niet soft maar kan juist bijdragen aan efficiënt werken.
Was je voorheen sceptisch over de term ‘zorgzame organisatie’? Ik daag je uit eens wat vaker vanuit de bril van zorgzaamheid te kijken. Zorgzaamheid binnen een organisatie opent de deur naar een meer mensgerichte benadering van samen leren en veranderen. Dus ervaar je jeuk? Duik eens in de diepere betekenis van zorgzaamheid. Het kan een verschil maken in hoe we met elkaar en onze organisaties omgaan.
Als je geïnteresseerd bent in meer informatie over dit onderwerp, nodigen we je uit om de Actieonderzoek Academy te volgen. Dit helpt om je te verdiepen in de complexiteit en de potentie van zorgzaamheid binnen organisaties. Zorgzaamheid is geen zwakte; het is een kracht die organisaties en medewerkers kunnen versterken. Laten we samen werken aan een meer zorgzame wereld. Lees bijvoorbeeld over het kompas van de actieonderzoeker: hoe pas je de kernwaarden toe en welke vragen roept dit op? https://actieonderzoekacademy.nl/het-kompas/